PRATİK BİLGİLER

Ben inanıyorum ki; Damızlık Birliği Üyeleri Balıkesir’in en bilinçli üreticileridir.
Bugün çok basit, ancak çok önemli saydığım birkaç pratik bilgiyi sizlerle paylaşmak istiyorum;

*  Bir düvenin en fazla ne kadar süt vereceğinin (pik noktası) öğrenmek için, ilk doğumunu yapan düvenin 5. günde verdiği süt miktarına 18 litre daha ilave edilir.

*  Örneğin ilk doğumunu yapan düve doğumunun 5. gününde 1 7 litre süt veriyorsa buna 18 litre daha ilave edilir bu düve 35 litre süt verecek demektir.

*  Eğer bu hayvan düve değil de, birkaç doğum yapmış inekse, 5. günde verdiği sütün üstüne 13 litre ilave edilir.

*  Bu yöntem özellikle hayvan alımlarında önemli bir ölçüdür.

*  Süt hayvancılığının baş belası olan mastit ten kurtulmanın en önemli yollarından birisi, düveler henüz 7 aylıkken mastit aşısı yapılmasıdır. Çünkü bu yaşlarda düvenin meme dokusu oluşmaya başlar.

*  Çok yüksek süt verimli ineklerde, doğumdan sonra ilk tohumlamayı 80 gün geçmeden yaptırırsak döl tutma şansı %10’u geçmez. Bu nedenle ilk tohumlama için 80 günü geçirmek uygundur.

*  Süt verimi arttıkça kızgınlık süresi kısalır. Günde 20 litre süt veren ineklerde kızgınlık 12-18 saat sürerken. 35-40 litre süt veren ineklerde kızgınlık süresi 4-6 saate kadar inebilir. Üstelik bu kızgınlık çoğunlukla gece yarısı ve sabaha karşı şekillenir. Bu nedenle genellikle atlanır.

Ekonomik zorluklar içindeki üreticinin kullanmak zorunda kaldığı samanın ne yazıktır ki hiçbir yararı yoktur. Aksine saman hem yem yemeyi olumsuz yönde etkiler, hem de sindirimi zorlaştırır. Bu nedenle saman yerine kuru ot, kuru yonca veya silaj temin edilmelidir.

*  Artık kaba ve kesif yemin ayrı ayrı verilmesi, çağdaş hayvan beslemede terkedilmiştir. Doğru olan yemin tümünün karıştırılarak verilmesidir. Günde sadece 2 öğün yemlemede son derece sağlıksızdır. Hayvanlar en az 3 öğün, mümkünse daha fazla yemlemelidir. Elbette ki en sağlıklısı “açık büfe” yöntemi yani serbest yemlemedir.

*  Doğumuna 20 gün kalmış ineklerin beslenmesinde kalsiyum açısından düşük yemler tercih edilmelidir. Aksi halde “doğum felci” riski artar. Yonca yüksek oranda kalsiyum içerdiğinden gebeliğin son 20 gününde verilmemelidir. Onun yerine kuru ot veya çok az olmak şartıyla silaj verilebilir.

*  Ayrıca şeker pancarı posasının da gebe ineklere yoğun olarak verilmesi sakıncalıdır. Ölü sakat veya kör buzağı doğumlarına yol açabilir.

*  Halk arasında şeker hastalığı diye bilinen Ketosis’in birçok beslenmeye ilişkin nedeni olmasına rağmen, en önemlisi düşük enerjili yemlerdir. Yüksek proteinli, ancak düşük enerjili yemler hayvanlarda birçok hastalığa ve döl tutma sorunlarına yol açarlar. Bu tür yemlerde kesinlikle kaçınmak gerekir.

Mısır silajı yaparken, biçim zamanı çok önemlidir. Tanelerin yarısı süt, yarısı hamur halindeyken en ideal biçim zamanıdır. Taneler katılaşınca silaj kalitesi çok düşer. Silaj parçacıkları da 1 cm ile 2,5 cm arasında olmalıdır. Ayrıca silaj yaparken içine tuz veya başka madde katmak yanlıştır.

•     İnek ve düvelerinizi mutlaka denenmiş (döl kontrolü yapılmış) boğaların spermaları ile tohumlatmaya çalışınız.
•     Düveleri 14-15 aylık yaştan sonra ve canlı ağırlıkları 350 kg’a ulaştığında tohumlatınız.
•     İnekleri, doğumdan 50-60 gün sonraki kızgınlıklarında yeniden tohumlatınız. Gebelik süreleri 280 gün olduğundan amacınız yılda bir kez yavru almak olmalıdır.

•     Ana karnındaki yavru, gebeliğin son üç ayında hızla gelişir. Bu nedenle gebe ineklerinizi tahmini doğum tarihinden 60 gün önce mutlaka sütten kesip kuruya çıkarınız.
•       Doğuracak hayvanı doğumdan yaklaşık 10 gün önce temiz, kuru ve sakin bir doğum bölmesine alınız. Doğum yapacak hayvanları sık sık gözleyiniz.

•      Doğum normal (kendiliğinden) olmuyorsa, hemen bir veteriner çağırınız. Bilgisiz ve deneyimsiz kişileri doğuma müdahale ettirmeyiniz.
•      Doğum sonrası buzağının ilk yarım saat içinde anasını emerek ağız sütü (kolostrum) almasını sağlayınız. Eğer buzağı ememiyorsa, anasını sağarak, içiriniz. Unutmayınız ki buzağıyı hastalıklardan koruyacak tüm bağışıklık maddeleri sadece ana sütünde bulunur, bunun da doğumdan sonraki ilk birkaç saat içinde alınması zorunludur.
•      İnek doğumdan sonraki ilk 8 saat içinde plasentayı (sonunu) atamazsa, veteriner müdahalesi gereklidir.

•      Çok zorunluluk olmadıkça buzağıyı ilk gün sonunda anasından ayırarak bireysel buzağı bölmesi veya kulübesine alıp, burada ilk hafta anasından sağacağınız sütle, daha sonra ise normal ahır sütü veya buzağı maması ile besleyiniz. Sütle beraber buzağının önüne buzağı başlangıç yemi koyup, yedikçe arttırınız. 2. haftadan sonra çok kaliteli kuru ot vermeye başlayınız. Buzağıların önünde taze ve temiz su bulundurmayı ihmal etmeyiniz.
•      Doğan buzağıları tartıp, kaydını yapıp, kulak numaralarını takınız ve gerekli bilgileri en kısa zamanda yetiştirici birliklerine veriniz.
•     Buzağıların boynuz başlarını, 2-6 haftalık yaşta köreltiniz.
•     Dişilerde fazla meme başları varsa, 2 aylık yaşta steril bir makasla keserek yok ediniz.
•     Tüm dişi buzağılara 4-6 aylık yaşta Brusella abortus S-19 aşısını yaptırınız. Diğer aşı ve kontroller için de doğumdan hemen sonra veterinerinize danışarak bir program yaptırınız.
•     Süt emen buzağıları bir arada tutmayınız.
•     Buzağıları en az 5-8 hafta, günde iki kez süt veya buzağı maması ile besleyiniz. Besleme programları için uzman teknik elemanlara danışınız.
•     Erkek ve dişi buzağıları 4-6 ay içinde birbirlerinden ayırıp, ayrı bölmelerde barındırınız.
•     Tüm dişi buzağıları olabildiğince elde tutup kendi damızlıklarınızı yetiştirin. Erkek buzağıları sütten kesimden sonra besiye alın veya satın. Çok zorunlu olmadıkça elde boğalık erkek hayvan tutmayın.

•     Genç danalara; yoğun yemi günlük 2-3 kg kadar kaliteli kaba yemi (yonca, fiğ, korunga, silaj gibi) ise iştahlarına göre, yiyebildikleri kadar verin.
•     Damızlık dana ve düveleri günde 700-750 g canlı ağırlık artışı sağlayacak şekilde besleyin. Aşırı yağlandırmaktan kaçının. Aşırı yağlanma ileride kısırlık ve döl verimi sorunlarına yol açabilir.
•     Hayvanlarınızın önünde daima taze ve temiz su bulundurun (otomatik veya şamandıralı suluklarla).
•     Sağmal ineklere, verimine göre yemleme yapın. Yemleri tartı ile veya ölçekle verin. Günlük öğünleri ikiye veya üçe bölün. Küflü, kokuşmuş, kızışmış yemler vermeyin. Sıcak mevsimlerde yemlemenin çoğunu gece yaparak tüketimi artırın. Sağmal ineklerin yaşama payı ihtiyaçlarının tamamı ile verim payının bir kısmını, mutlaka kaba yemlerle karşılamaya çalışın. Kurudaki inekleri ayırarak, ayrı besleyin.
•     Mutlaka silaj yapmaya ve rasyonda silo yemleri kullanmaya çalışın. Silo yemleri yemleme masraflarınızı azaltacağı gibi yem sorununuzu da büyük ölçüde ortadan kaldıracaktır.
•     Rasyonda aşırı miktarda yoğun yem (fabrika yemi ve benzeri yemler) kullanmaktan kaçının. Aksi halde asidoz ve tırnak problemleri kaçınılmaz hale gelir. Asidozu önlemek için rasyondaki kaba yem oranını artırın ve/veya rasyona sodyum bikarbonat gibi tamponlayıcı maddeler ekleyin.
•     Mera imkanınız varsa bundan yararlanın. Meralarınızın bakımını yapın, gübreleyin, aşırı otlatmadan kaçının.
•     Hayvanlarınızın tuz ve mineral madde ihtiyaçlarını unutmayın. Ahır içindeki durak, bölme veya yemliklerin kenarına yalama taşları asın ve bunları sık sık kontrol edin.

•      Hayvanları aşırı soğuk, aşırı sıcak ve hava cereyanlarından koruyun. Sıcak bölgelerde yarı açık ahırlar yapmaktan çekinmeyin. Tüm ahırlarda havalandırmaya özen gösterin. Gerekirse bunun için büyük aspiratör ve fanlar kullanın. Yeni ahır yapımı ve tadilatlar için mutlaka teknik elemanlara danışın.
•     Hayvanların gezinme yerlerine gölgelikler yapın. Yemlikler dışarıda ise yağmur ve güneşten koruyun. Ahır ve padok zemininin çok pürüzlü ve kaygan olmasını önleyin.
•     Ayak ve tırnak sağlığı için; sağım yeri çıkışı veya ahır çıkışına ayak banyo havuzu yapın.
•     Yemlikleri, hayvanların birbirini rahatsız etmeyeceği şekilde planlayın.
•     Ahır içi veya dışına hayvanları gerektiğinde kıstırıp zaptırapta alabileceğiniz uygun bir düzenek yaptırın. Aşı, kontrol, ilaçlama gibi işler için böyle bir düzen gereklidir.
•     Yeni doğmuş buzağılarla, genç hayvanları yaşlı hayvanlardan uzak tutun.
•     Sağmal sayınıza göre tek veya iki sıralı, sağıcı çukuru bulunan bir sağım yeri ve buna bitişik bir süt odası oluşturunuz. Sağım yeri ve süt odasında tazyikli sıcak ve soğuk su olması bir zorunluluktur.
•      Ahır içinde günde birkaç kez, padokta ise günde en az bir kez temizlik yapınız. Hayvanların pislik üzerine yatmalarını önleyiniz. Ahır dışında ayrı bir gübrelik oluşturunuz. Sinek mücadelesini zamanında yapınız.
•      Sulukların daima temiz ve çalışır durumda olmasını sağlayınız.

•      Sağımdan önce hayvanların memelerini ılık su ile yıkayıp kağıt veya temiz bir bez havlu ile kurulayınız.
•      Her memeden sağım öncesi ilk birkaç damla sütü kontrol kabına alarak mastitis olup olmadığını kontrol ediniz. Mastitisli memeleri derhal boşaltıp tedaviye alınız.
•      Mastitisli veya ilaç verilmiş memelerin sütünü satılacak sütler içine karıştırmayınız. Mastitisli ve sorunlu hayvanların sağımını en sona bırakınız.
•      Meme temizliği ve meme masajından en geç bir dakika sonra memelikleri takarak sağıma başlayınız.
•      Aşırı sağımdan kaçınınız.
•      Sağımı biten hayvanların meme uçlarını, içinde özel dezenfektan ilaç bulunan bir kaba daldırarak mikroplardan koruyunuz.
•      En az ayda bir kez, sabah ve akşam sütlerini tartıp kaydediniz. Bu konuda yetiştirici dernekleri ile işbirliği yapın, onlara doğru bilgiler verin.
•      Sağım sonrası, sağım ve süt ekipmanlarınızı alkali ve asitli çözeltiler içeren sularla yıkayıp durulayınız.
•      Ayda en az bir kez Kaliforniya Mastitis Test (CMT) yaparak veya yaptırarak gizli mastitisleri önleyiniz. Sütlerinizdeki somatik hücre sayısını azaltıcı önlemler alınız (normali 0-200 000/ml).
•      Sağım makinesi ve sisteminizi belirli periyotlarda kontrol ettirip bakımını yaptırınız. Lastik parçaları, zamanında değiştiriniz.
•      Sağılan sütlerin sıcaklığını en kısa sürede +4° C’ye düşürerek saklamaya çalışınız.

•      Düzenli, ciddi ve doğru kayıt tutunuz (doğum, aşım, tohumlama, gebelik, buzağılama, yem, besleme, süt verim ve sağlık kayıtları gibi).
•         Hayvanlarınızı günde en az iki kez, yarımşar saat izleyerek; kızgınlık gösterenleri, topallayanları, yem yemeyenleri ve sorunu olanları tespit ediniz.
•      Döl ve süt verimi düşük, gelişmesi geri hayvanlarınızı elde tutmayıp ayıklayınız.
•      Hayvanların numaralama işlemlerine önem veriniz, kulak numarası düşenlere yeniden numaralı kulak küpesi takınız. Gerekirse soğuk damgalama yapınız.
•       Tırnak bakımını ihmal etmeyiniz. Yılda en az iki kez tırnak bakımı yapınız. İnek ve düveleri periyodik olarak %3 formalin veya %5 bakır sülfat içeren ayak banyosundan geçiriniz.

Dr. Sencer TÜMER’in yazısı  http://www.etae.gov.tr ‘den alınmıştır. (Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü)