Coğrafi Yapı

Tektonik

        Bölgede temelde bulunan Paleozoyik yaşlı metamorfik kayaçlar Kaz Dağı masifi ve Menderes masifinin kenar kısımlarına karşılık gelmektedir. Metamorfik kayaçlar üzerinde yer alan ofiyolit

karmaşığı bölgeye yabancı (allokton) olarak yerleşmiştir. Bu yerleşmenin yaşı olasılıkla Üst Kretase”dir. Bölge genç tektonik haraketler bakımından hareketli bir saha özelliğini göstermektedir. Bu nedenle 1. derece deprem bölgesidir.

1) Yer Şekli (Jeoformolojik) Özellikleri

        Anadolu Yarımadası”nın bütünüyle Alp dağ oluşumunun (orejenezinin) etkisinde geliştiği düşünülecek olursa, bu yarımadanın kuzeybatısında yer alan Balıkesir İli de Alp orojenezi ile oluşmaya başlamış ve Alp dağ oluşumu sonrası olaylarla bugünkü görüntüsünü kazanmıştır.
Saha genel hatları ile engebeli bir topografya özelliğini göstermektedir Yer yer 2000 m.”ye ulaşan dağlar bulunmaktadır. Balıkesir ili sınırları içinde plato özelliğini gösteren aşınım yüzeyleri geniş bir yer tutar. Dağlık ve platoluk alanlar akarsular tarafından derin vadilerle yarılmıştır. Ayrıca sahada özellikle çöküntü alanlarında gelişen ovalar önemli yer kaplar.

2) Yer Şekli (Jeoformolojik) Gelişimi (evrim)

Anadolu Yarımadası”nın kuzeybatısında yer alan Balıkesir İli”nin bulunduğu alanın, günümüzden yaklaşık 225 milyon yıl önce (Perm) tortulanmış kireçtaşı formasyonlarından anlaşıldığına göre; o dönemde denizel ortam halinde olduğu söylenebilir. Menderes, Uludağ ve Kaz Dağı kütlelerinin (masiflerinin) arasında kalan bu derin denizel ortamda ikinci jeolojik zaman (Mesozoyik) süresinde şist, radyolarit, kumtaşları ve kireçtaşları birikmiştir. Ancak bu malzemenin üstüne ayrıca bu zamanın sonuna doğru Alt Kretase yaşlı deniz gibi volkanik püskürtme ürünleri olan ofiyolitlerin yerleştiği söylenebilir. Dördüncü zamanda ise tektonik, volkanizma ve tortulanma hareketleri sahanın ana iskeletini oluşturmuştur.

3) Toprak Özellikleri

Balıkesir İli”nde dağılış gösteren zonal topraklar, 4 ayrı grup olarak kendini göstermektedir.
Bunlardan kireçsiz kahverengi orman toprakları, en geniş yayılıma sahip topraklardır. Metamorfik şist, melanjlı seri, granit ve granodiyonit ile volkanik kayaçlar üzerinde, nispeten yüksekçe kısımlarda karşılaşılan bu topraklar, çoğu kez yoğun bir orman örtüsüyle de kaplıdırlar. Kireçsiz kahverengi topraklar Balıkesir İli dahilinde daha çok bitki örtüsünün tahrip edildiği ve kireçtaşı içermeyen sahalarda izlenebilen topraklardır.
Genelde yarı nemli iklim koşulları altında mikaşist, gnays, fillat ve kristalize kireçtaşı gibi anakayalar üzerinde gelişen topraklar kahverengi orman topraklarıdır. Bunlar Edremit Körfezi ile Dursunbey çevresinde görülmektedirler. Kırmızımsı kahverengi Akdeniz toprakları, Akdeniz iklim koşullarının meydana getirdiği peyzaj özelliklerini karakterize eden maki, garig ve kızılçam vejetasyonunun yayılma alanı içerisinde genellikle, kalker ve kalkerli anakayalar üzerinde gelişmiştir.
Bu belli başlı toprak tiplerinin dışında Balıkesir İli”nde dar alanlarda taşlık, kayalık ve kumluk alanlar ile taban suyu seviyesinin yüzeye çok yakın olduğu yerlerde hidromorfik alüvyal topraklar, lagüner karakterli ortamlarda da sahil bataklıkları gelişmiş durumdadır.

4) Hava kütleleri ve hava basınç sistemleri

Balıkesir çevresi kış dönemi kuzeyden sokulan soğuk (mP) ve çok soğuk (cP) hava kütleleri ile Akdeniz üzerinden sokulan nispeten ılık etki yapan (Mediterranean) hava kütlelerinin etkisi altında kalır. Bu hava kütleleri ile birlikte kış dönemi etkili olan en önemli sistem Orta Akdeniz de oluşarak ilk önce Türkiye”nin Batı kıyılarını, diğer bir ifade ile Balıkesir çevresini etkileyen gezici alçak basınç sistemleridir. (Orta Enlem Siklonları) Balıkesir çevresinde soğuk dönemde Sibirya kaynaklı

yüksek basınç (Antisiklon) sistemi, Doğu Anadolu”da olduğu derece etkili olmaz.
Kış dönemi sokulan gezici alçak basınçlar ve bağlı cephe sistemleri ile hava kütleleri daha çok yağış getirici etki yapar. Etkili olan bu alçak basınç sistemlerinde hava hareketleri (rüzgar) hızlı gelişir ve bu hava hareketleri Balıkesir merkez ilçede çok tehlikeli noktalara ulaşan hava kirliliğini dağıtıcı bir faktör olarak devreye girer. Bu nedenledir ki; kış döneminde gezici alçak basınç ve buna bağlı sistemlerin doğal ve sosyal ortam üzerinde olumlu etkileri fazladır. Kış döneminde etkili olan yüksek basınç sistemleri (daha çok Sibirya ve Asor sistemleri) yağış oluşumunu azaltır ve hava kirliliğinin daha yoğun yaşanmasının ortamını hazırlar. Bu nedenledir ki kış döneminde yüksek basınç sistemlerinin ne zaman ve hangi sıklıkta etkili olacağının bilinmesi yaşanacak hava kirliliği ile ilgili sorunlara karşı önceden tedbir alınmasını sağlar.

5) Sıcaklık

Bütün iklim elemanlarında olduğu gibi sıcaklık faktörü de alınan güneş enerjisinin durumuna bağlı olarak şekillenmektedir. Balıkesir İli”nde güneş ışınları en düşük açı ile 22 Aralık tarihinde 26″ -16″ ile Bandırma”ya gelmektedir; en yüksek açı ile 21 Haziran tarihinde 74″ 08″ ile Ayvalık istasyonuna gelmektedir.
Güneş enerjisi doğal ve sosyal ortamdaki bütün olayları kontrol etmekle birlikte doğrudan enerji üretiminde de yararlanabilecek bir kaynaktır. Güneş enerjisinden yararlanabilme potansiyeli bakımından Ayvalık, Edremit çevresi büyük bir potansiyele sahip iken; Bandırma, Dursunbey çevresinde bu kaynak bakımından bir azalma gözlenir Ayvalık ve Edremit çevresinde güneş enerjisinden mümkün olduğunca fazla yararlanılması ve seracılığın geliştirilmesi yerinde olur.
Balıkesir İlinde bütün iklim elemanlarında olduğu gibi sıcaklık özellikleri de güneyden-kuzeye, batıdan-doğuya değişmektedir. Yıllık ortalama sıcaklıklar Edremit 16.2 derece, Bandırma 14.1 derece, Balıkesir 14.5 derece, Dursunbey 12.1 derece olarak şekillenir. Ortalama değerler yanında en yüksek ve en düşük değerler de önemli şekillendirici etmenlerdir. Balıkesir ilinde en yüksek sıcaklık 42.0 derece ile 27.07.1987 tarihinde Balıkesir istasyonunda ölçülmüştür. En yüksek ve en düşük sıcaklık değerlerinin Balıkesir istasyonunda belirlenmesi konumu nedeni ile sahip olduğu geçiş özelliklerinden kaynaklanır.

6) Rüzgarlar

Balıkesir İli genel hatları ile rüzgar bakımından dikkati çeken bir saha olarak ifade edilebilir. Poyraz ve Etesiyen olarak ifade edilen kuzey sektörlü rüzgarlar egemendir. Atmosferdeki genel hava hareketine bağlı olarak şekillenen rüzgar yer şekli özelliklerine göre önemli farklılaşmalar göstermektedir. Rüzgar özellikleri bakımından en fazla dikkati çeken istasyonlar Bandırma ve Balıkesir”dir. Dursunbey istasyonunda rüzgarın etkisi hayli azalmış, Edremit istasyonunda ise kuzeyde bulunan dağların engellemesi ile doğudan esen rüzgarlar güçlenmiştir. Hakim rüzgar yönü olarak kuzey-kuzeydoğudikkati çekmektedir. Yıl içinde değişmeler dikkate alındığında yaz döneminde rüzgar kuzey sektörlü olmak üzere daha etkindir. Kış dönemi ise; gezici alçak basınçların devreye girmesi nedeni ile güney sektörlü rüzgarların etkinliği artmaktadır.
Rüzgar hızı bakımından değerlendirildiğinde Bandırma, Balıkesir ve Ayvalık büyük bir paralellik göstermektedir. Bandırma”da rüzgar daha güçlü olmakla birlikte yıl içindeki değişme bakımından da Balıkesir ile bir paralellik göstermektedir. Edremit ve Dursunbey istasyonlarının konumu nedeni ile genel durumdan farklılaşma gözlenmektedir. Balıkesir genelinde rüzgar hızı bakımından kış ve ilkbahar döneminde bir azalma, yaz ve sonbahar döneminde bir artış dikkat çekmektedir.

7) Yağışlar

Balıkesir İli”nde; Balıkesir 588.5 mm, Bandırma 705.0 mm, Dursunbey 591.6 mm,ve Edremit 714.0 mm, yağış almaktadır. Balıkesir çevresine yağış getiren sistemler daha çok kış döneminde Orta Akdeniz”den  sokulan gezici alçak basınç sistemleridir. Edremit ve Bandırma”nın hemen kıyıda bulunmaları ve yağışlı hava kütlelerinden doğrudan etkilenmeleri, bu istasyonlarda yağış miktarının fazla olmasına neden olmuştur. Yağışın aylara dağılışında Edremit istasyonunda yaz dönemindeki belirgin azalma, kış döneminde ise gözlenen artış, Akdeniz yağış rejiminin belirgin etkisini ifade etmektedir. Bandırma istasyonunda yağışın aylara dağılışında Edremit`e nazaran daha düzenli bir gidiş Karadeniz yağış rejiminin etkisinden kaynaklanır. Dursunbey istasyonunda ise ilkbahar aylarına kayan yağış karasallığın etkisinin çok az da olsa hissedilmeye başlandığını vurgulamaktadır.

Yağışın aylara dağılışı yanında mevsimlere dağılışı da sahanın iklim özellikleri hakkında önemli ip uçları verebilir. Balıkesir İli istasyonlarında yağışın mevsimlere dağılışını ifade eden şekiller, Edremit”ten Bandırma”ya doğru Karadeniz iklimi etkisinin, Dursunbey”e doğru iç kesimlerin kara5al yağış rejimlerinin etkilerini ifade etmektedir. Edremit istasyonunda kış yağışları % 49, yaz yağışları % 3″lük bir orana sahip iken; Bandırma istasyonunda kış % 43, yaz % 8, Dursunbey”de kış % 42, yaz % 8 olarak belirlenmiştir. Bandırma”da yaz yağışlarının artışı, kış yağışlarının azalması Karadeniz iklimi etkisini ifade etmektedir. Dursunbey istasyonunda ilkbahar ve devamında yaz yağışlarındaki artış karasal etkinliklerin varlığını ifade eder. Balıkesir istasyonu Edremit, Bandırma ve Dursunbey istasyonları arasında geçiş özelliği göstermektedir.

Balıkesir ili genelinde özellikle soğuk dönemde etkili olan sis olayı, zaman zaman ulaşımı engellemektedir. Sis olayı aynı zamanda havada nem miktarının % 95-100 civarında olduğunu ifade eder. Çevre yönetmeliğine göre havada nemin % 90″i geçmesi durumda hava kirliliğinin % 10 daha etkili olacağı belirlenmiştir. Balıkesir merkez ilçede soğuk dönemdeki yüksek basınç, gece dönemi aşırı enerji kaybı, düşük sıcaklık nedeni ile fazla yakıt tüketimi ve bunların beraberinde görülen sis olayı hastalık ve ölümlere neden olabilecek hava kirliliği şartlarının yaşanmasına neden olmaktadır. Hava kirliliği daha kapsamlı ayrı çalışmaların konusu olmakla birlikte, bu kapsamda son beş yıldaki tehlikeli artış dikkati çekmektedir. Balıkesir”de soğuk dönemde, özellikle kritik meteorolojik şartların yaşanması sırasında hava kirliliği, sınır değerleri sık sık geçmektedir. Balıkesir”de yer şekli ve iklim özellikleri kükürt dioksit ve partikül madde (S02 ve PM) konsantrasyonlarının artmasına neden olmaktadır.

8) Su Durumu

Balıkesir İli”nde Kaz Dağları, Madra Dağı, Ulus Dağı, Alaçam Dağları ve bu dağların yamaçlarındaki yüksek relief ile; Balıkesir, Edremit, Manyas ve diğer ovalar gibi alçak alanlar arasında yeraltı suyu bakımından bazı farkların bulunduğu söylenebilir. Her şeyden önce yüksek reliefi oluşturan sahalar yeraltı suyu bakımından pek avantajlı görünmektedir. Ancak Balıkesir ili jeolojik yapı bakımından birbirinden çok farklı formasyonlardan meydana gelmiştir. Bu birimler içerisinde çok çatlaklı ve kırıklı kalker, metamorfik, şist ile kohezyonu son derece az, dolgu depolarının sızdırma kapasiteleri çok yüksektir. Fakat bu elverişli koşullara karşın, iklim şartları ve yağış karakteri yeryüzüne ulaşan suyun sızması (infiltrasyonu) için çok fazla uygun değildir. En önemlisi yörenin yüksek kısımları üzerinde kar yağışı az ve karın yerde kalma süresi kısadır. Bu bakımdan yüksek kısımlar üzerinde eriyen kar suları ile yeraltı suyunun beslenmesi zayıf olmaktadır. Buna karşılık, yeryüzüne daha çok yağmur halinde ulaşan suların infiltrasyonu söz konusudur. Ancak yüksek kısımlar dahil, bütünü ile sahanın çok fazla miktarda yağış almadığı ve yağışların 5-6 ay gibi kısa bir devrede toplandığı dikkate alınırsa, akifer özelliği göstermesi gereken yüksek kısımların yapısında yeraltı suyunun çok fazla olmadığı ortaya çıkar. İlaveten, bu yüksek alanlardaki yeraltı suyunun akımı düşük ve kısa süreli kaynaklar halinde yamaçların eteklerinde ve ovaların kenarlarında boşaldığı söylenebilir.